Tasarım Kalıpları – II: Neden Öğrenelim?
Bu yazıda tasarım kalıplarını neden öğrenmemiz gerektiğini ele alalım.
“Tasarım Kalıpları” tamlaması, kullanıldığında bir “üst perde” havası oluşturan bir kavrama karşılık geliyor. Sanki bu tamlamayı kullanan kişi birden “erenler”den oluveriyor. Kullanıldığında konuya ve özellikle de kullanana “ileri derecede karmaşıklık” ya da “sofistikasyon” atfediyor. Halbuki durum öyle değil, ama belli ki bu algı bizim cehaletimizden kaynaklanıyor.
Bir de bu konuda öğrenilmiş çaresizlik yaşıyor gibiyiz. Ben üç-beş defa bu konuyu öğrenmeye niyetlenmiş ve girişmiş ama her seferinde belli bir yerde bırakmak zorunda kalmış insanlarla tanıştım. Ülkemizdeki “İngilizce”nin durumu gibi 🙁 Sanki bilmek zorundaymışız, ciddi bir miktar zaman harcamışlığımız da var ama malesef henüz tam olarak bilmiyoruz gibi bir durumdayız. Her eğitimde ya da danışmanlıkta müşteri tarafında olan yazılımcı arkadaşlar bazen bir miktar uğraştıklarını göstermek, bazen kötü durumda olan kodlarının bu durumunu açıklamak ya da doğrudan benimle sohbet etmek vs. gibi sebep ve niyetlerle tasarım kalıpları tamlamasını ya da bazı tasarım kalıplarını telaffuz ederler.
Tasarım kalıpları etrafındaki oluşan bu buğulu havayı dağıtmak, başarılı bir öğrenim süreci için elzem görünüyor.
Tasarım kalıplarını kullanmadan program yazmaya başladığınızda ilk yapacağınız hata, program olarak ifade etmeye çalıştığınız iş süreci ya da problemindeki sorumlulukları roller olarak ayırt edememenizdir. Yani “bu problemin çözümünde hangi sorumluluklar var?” ve “bu sorumluluklar farklı nesnelere nasıl dağıtılmalı?” sorularının sorulması ve cevaplanması aslen bir tasarım faaliyetidir. Hatta tasarım daha doğrusu fonksiyonel tasarım faaliyeti temelde bu soruları açıklığa kavuşturmak, alternatif cevaplar verip bunları kıyaslayarak sonuca ulaşmadan ibarettir bile denebilir. Tasarım yapma niyetiniz yoksa ki bunu biz “zamanımız yok” diye ifade ederiz, zaten bu yazının geri kalanı anlamsız olur 🙂 Yok, doğru düzgün bir yapı ortaya çıkarmak için tasarıma niyetimiz varsa tasarıma vakit ayırırız ki yukarıdaki soruları sorarız ve tasarım kalıplarının yardımıyla vereceğimiz cevaplarla nesne modellerini oluştururuz.
Tasarım yapılmazsa dolayısıyla da tasarım kalıpları kullanılmazsa, istenildiği kadar en yeni teknolojiler kullanılsın ya da nesne-merkezli bir dille program yazılsın, sağlıklı bir nesne yapısı kurgulama ihtimali sıfıra yakındır. Çünkü, yukarıda bahsettiğim, sorumlulukları bulma ve nesnelere dağıtma işinin sağlıklı yapılmaması söz konusudur. Bu durumda da gidilecek yön, nesne-merkezli programlama değil, olsa olsa prosedürel programlama hatta daha da kötüsü, karman-çorman kod yığınıdır.
Örneğin, normalde tasarım yaparak ve tasarım şablonlarını kullanarak nesnelere ve üzerinde muhtemelen override edilmiş metotlara bölünecek bir davranışın, tek bir metot altında pek çok “if” kullanarak kodlandığı sıklıkla görülür. Bu durum ise olsa olsa “functional decomposition”dır ve başınızı gittikçe belaya sokan bir yaklaşımdır. Dolayısıyla tasarım kalıpları çoğu defa bize, normalde nesne-merkezli programlama dili kullanmamıza rağmen prosedürel anlayışla yazılım geliştirmeye düşmekten kaçınmamızı sağlar. Tam da bu yüzden pek çok refactoring yani kod iyileştirmesi tekniği, var olan karmaşık ve devasa hale gelmiş nesne ve metotları, farklı kalıpları kullanarak, ufak-tefek nesne ve metotlara dönüştürür. Tasarım kalıplarının bunu yaparken elinde tuttuğu temel teknik, yukarıda bahsettiğim iki sorudur: “bu problemin çözümünde hangi sorumluluklar var?” ve “bu sorumluluklar farklı nesnelere nasıl dağıtılmalı?” Zaten bu sorular sorulmadığından devasa sınıflara ve metotlara ulaşılmıştır.
Ben danışmanlıklarımda, özellikle kod kalitesini arttırıcı işlerimde bu durumlarla çok sık karşılaşıyorum. Tek yapacağım şey konuyu anladıktan sonra bu iki soruyu sormak. Tasarım kalıpları, bu iki sorunun cevabını ciddi oranda veriyorlar. Çünkü tasarım kalıpları hem bir yöntemdir hem de bir sorumluluk kataloğudur. Tasarım kalıpları yöntemdir çünkü bu iki soruyu sormanızı ve nasıl cevap vereceğinizi size öğretir. Tasarım kalıpları aynı zamanda bir sorumluluk kataloğudur, çünkü en basitinden en karmaşığına kadar, farklı sektördeki yazılımlarda bulunan en yaygın sorumlulukları ortaya koyar. Dahası tasarım kalıpları, bu sorumlulukları nasıl bulacağınızı ve bunları iç tutarlılığı yüksek (highly-cohesive) ve dış bağımlılığı düşük (lowly-coupled) nesne modellerine nasıl çevireceğimizi de bize gösterir.
Eğer tasarım faaliyeti, yazılım geliştirme sürecinizin bir parçası ise zaten yolunuz bir şekilde kalıplarla kesişiyor demektir. Yani sadece Gof’un 23 kalıbını kullanmakla kalmıyor, kendi iş alanınızda sıklıkla karşılaştığınız sorumluluk problemlerine özel kalıplar da geliştiriyorsunuz demektir.
Dolayısıyla tasarım kalıplarını şu amaçlarla öğrenmeliyiz:
- Tekerleği yeniden keşfetmemek, var olan ispatlanmış çözümleri kullanmak: Tasarım kalıpları sıklıkla karşılaştığımız, yaygın sorumluluk bulma ve dağıtma problemlerini çözerek, tekrar kullanılabilen, faydası ispatlanmış modeller ortaya koyar.
- Formal ve yaygın bir dil oluşturmak: Tasarım kalıpları, formal bir kalıp dili (pattern language) oluşturmaktadır. Bu kalıp dilinin en temel kavramı sorumluluktur. Dolayısıyla tasarım kalıpları zihnimize, “şu şey yapar, şunu alır şuna verir” gibisinden sokak ağzı bir konuşma yerine “kontrol nesnesi (controller), request ve response nesnelerini, ilgili üreticilerden (factory) alıp sunum (view) nesnesine geçer” şeklinde konuşmayı öğretir. Bu dilin yazılım geliştiriciler arasında yayılması, anlaşmayı kolaylaştıracak, ifade gücümüzü arttıracaktır.
- Tasarıma uygun, yüksek soyutlama gücü kazandımak, detaylardan sıyrılıp, daha yüksek hedefler cinsinden düşünmek: Bu anlamda tasarım kalıpları daha iyi bir yazılım geliştirici hatta mühendisi olmanın en temel gerekliliklerindendir.
Zaman zaman karşılaşıyorum, “biz aslında bir miktar tasarım yapmıştık” şeklinde cümlelerle. Bırakın kalıbı sistemde hiç arayüz yok, hiç bir nesne hiyerarşisi yok, devasa sınıflar ve metotlar var, nesneler arası ilişkiler karmakarışık, kim neyi biliyor belli değil, peki tasarım nerede? Yukarıda anlattığım gibi tasarım yapılacaksa o iki sorudur üzerinde düşünülmesi ve çözülmesi gereken şey. Ve yolunuz bir şekilde tasarım kalıplarıyla kesişir.
Tasarım kalıplarını bilmiyorsanız, tasarım da yapamazsınız.
Bol tasarımlı günler dilerim 🙂
Toplam görüntülenme sayısı: 1732
